Fieldlab Toekomstplannen Jongeren - Rapportage van 2,5 jaar praktijkonderzoek naar toekomstgericht werken met jongeren en jongvolwassenen

Volwassen worden is voor de meeste jongeren niet altijd even makkelijk. Er vinden grote veranderingen plaats in hun leven, zoals verandering van school, opleiding of werk, een toename van eigen verantwoordelijkheden met betrekking tot financiën, administratie en afspraken, maar ook voor je eigen gedrag en de keuzes die je maakt. Sommige jongeren kunnen bij de overgang naar volwassenheid ondersteuning gebruiken. Het is goed als deze ondersteuning niet alleen focust op het oplossen van problemen in het hier en nu, maar een positief toekomstperspectief als uitgangspunt neemt. Het zien van een helder en positief toekomstbeeld kan tot de juiste motivatie leiden om er voor te werken en verleidingen te weerstaan.

Hoe denken Amsterdamse jongeren na over hun toekomst? En hoe kunnen ze daarbij het beste worden ondersteund? Dit waren centrale vragen in het Fieldlab Toekomstplannen Jongeren, een praktijkonderzoek waarin de Hogeschool van Amsterdam, gemeente Amsterdam en een tiental organisaties in de stad samenwerkten aan het toekomstperspectief van jongeren.

In dit praktijkonderzoek zijn verschillende methoden gebruikt om zowel het perspectief van jongeren als dat van professionals op toekomstgericht werken in beeld te brengen. Zo zijn er workshops aan groepjes jongeren gegeven met behulp van Storytelling en de Disneymethode (n >120), vonden er gesprekkenreeksen met jongeren plaats (n = 7), werden er reflectiegesprekken met professionals gevoerd (n = 7) en is er een leernetwerk toekomstgericht werken voor professionals opgezet (n varieerde van 7 tot 9 tijdens twee bijeenkomsten).

De resultaten van het Fieldlab Toekomstplannen Jongeren laten zien dat jongeren volwassen worden beschouwen als iets wat geleidelijk aan gebeurt en bij de ene persoon sneller dan bij de andere. Het krijgen van meer zelfstandigheid en verantwoordelijkheid zijn voor jongeren onlosmakelijk verbonden aan dit proces. Hoe volwassen jongeren zich al voelen, wisselt per moment en per situatie. Hoe de meeste jongeren hun toekomst voor zich zien, dat is op zich vrij primair. Zij willen zelfstandiger door het leven kunnen gaan en iets voor zichzelf opbouwen. Werk, een huis, familie en vrienden, een gezin, de meeste toekomstwensen zijn in de basis heel reëel. Werken is voor de meeste jongeren zowel een middel (om inkomen te genereren) als een doel (leuk, betekenisvol werk). Alhoewel werk een heel essentieel onderdeel is van een toekomstperspectief, zijn de jongeren in dit onderzoek vooral ook uitgedaagd om een breed toekomstbeeld te schetsen. In dit meer complete plaatje komt van alles voorbij, over hoe jongeren hun vrije tijd in zouden willen richten in de toekomst. Het lijkt erg te hebben geholpen om te kiezen voor een breed toekomstbeeld, het maakte het proces om dit beeld te schetsen leuker en het eindresultaat aansprekender.

De behoeften van jongeren aan ondersteuning bij het proces van volwassen worden en bij het nadenken over hun toekomst, vervullen ze als het kan bij hun ouders en op school. Maar zij maakten het ook vrij duidelijk dat het merendeel van hen niet of nauwelijks op een uitgebreide manier bij hun toekomst stil staat, zowel thuis als op school. De indruk is dat gedegen begeleiding op dit gebied in veel gevallen nog ontbreekt. Hulpverleners die bij dit onderzoek betrokken waren, ervoeren de workshops als een waardevolle aanvulling op hun werk, dat naar eigen zeggen toch nog vooral op het hier en nu gefocust is.

De ervaringen met hulpverlening, die bij sommige jongeren in beeld is of was tijdens de overgang naar volwassenheid, zijn uiteenlopend. Maar wat genoemd wordt als helpende factoren is helder en eenduidig, en komt overeen met ander onderzoek op dit gebied. Het in nauw contact staan met de jongere blijkt van groot belang te zijn. Jongeren hebben baat bij hulpverlening waar een nauwe betrokkenheid en sterke vertrouwensband mee ontwikkeld is en waar zij met al hun vragen, simpel en complex, bij terecht kunnen in een kort tijdsbestek.

Het gebruiken van creatieve werkvormen, zoals Storytelling en de Disneymethode, blijkt een goede manier te zijn om aansprekende toekomstbeelden te maken en deze te concretiseren, omdat ze de verbeeldingskracht van jongeren aanspreken en een positieve empowerende (groeps)setting helpen creëren.

Het gebruiken van deze methodieken om persoonlijke toekomstverhalen te maken en deze te concretiseren, maakte duidelijk dat de invloed van je verleden en huidige positie op de toekomstperspectief groot is. Toekomstgericht werken betekent het verbinden van verleden, heden en toekomst en reële verwachtingen hebben van jongeren die een andere weg bewandeld hebben.
Toekomstgericht werken vraagt daarom van professionals om jongeren echt te leren kennen. Hun achtergronden, ervaringen, eigenschappen, talenten en behoeften. Gezamenlijk werken aan de toekomst begint bij aandacht, de juiste snaar raken en vertrouwen opbouwen, in nauw contact staan.

Als sluitstuk van deze rapportage wordt beschreven wat ons inziens de succesfactoren voor toekomstgericht werken zijn, die wij uit dit praktijkonderzoek van 2,5 jaar hebben kunnen halen. Deze zijn opgedeeld in lessen omtrent het ontwikkelen van toekomstvisies met jongeren, lessen omtrent toekomstgerichte ondersteuning door professionals en lessen omtrent de samenwerking in toekomstgericht werken.

De resultaten van dit onderzoek onderschrijven tot slot hoe onlogisch het is dat de hulp die soms leeftijdsgebonden wordt aangeboden, bij 18 jaar stopt en dat jongeren op het moment dat zij nog lang niet volwassen zijn, maar wel meer verantwoordelijkheden krijgen, worden overgedragen naar een andere hulpverlener uit een totaal andere keten van zorg. Ze onderschrijven ook hoe belangrijk het is dat, in gevallen waarbij ouders niet de rol kunnen spelen die nodig is, er iemand is die naast jongeren staat in de overgang naar volwassenheid.